Cờ vây không chỉ là một trò chơi chiến thuật, mà còn là một kho tàng văn hóa sâu sắc của Trung Quốc. Suốt hàng nghìn năm qua, câu hỏi “Cờ vây là gì?” đã làm say mê bao thế hệ kỳ thủ. Từ sử gia Ban Cố thời Hán, nhà thơ Thẩm Ước thời Nam Bắc triều, đến danh nhân Lý Đông Dương thời Minh hay Đào Thức Ngọc thời Thanh, mỗi người đều có cách định nghĩa riêng về cờ vây. Có người xem cờ vây là biểu tượng của sự thịnh suy quốc gia, có người lại coi nó là một bộ môn nghệ thuật cao cấp, phản ánh những triết lý nhân sinh, thể hiện quy luật vận hành của thế giới. Có thể nói rằng: Cờ vây là một trò chơi trí tuệ mang đậm tinh hoa văn hóa Trung Quốc.
Thể thao vốn dĩ là trò chơi. Điều này được thể hiện rõ nhất qua tên tiếng Anh của Thế vận hội Olympic – Olympic Games (Trò chơi Olympic). Cũng như vậy, cờ vây là một trò chơi, nhưng không chỉ đơn thuần là giải trí.
Người Trung Quốc cổ đại đã sáng tạo ra cờ vây với nhiều tầng ý nghĩa, từ rèn luyện trí tuệ cho con cháu hoàng gia, mô phỏng chiến lược quân sự, đến nghiên cứu thiên văn học. Nhưng cốt lõi của nó vẫn là một trò chơi tranh đất trên bàn cờ vuông vắn với các quân đen trắng.
Trong thế giới thể thao, có hai loại hình chính: thể thao thể lực và thể thao trí tuệ.
- Thể thao thể lực gồm các môn như điền kinh, bơi lội, thể dục dụng cụ, bóng đá… Đây là lĩnh vực đề cao sự cạnh tranh khốc liệt, tuân theo quy luật “kẻ mạnh thắng, kẻ yếu bị loại”, mang đậm dấu ấn của tư duy phương Tây.
- Thể thao trí tuệ là cuộc đối đầu của tư duy và chiến lược. Không chỉ thể hiện tinh thần cạnh tranh, những trò chơi này còn đòi hỏi người chơi phải có tầm nhìn rộng, biết suy xét và tính toán sâu xa.
Cờ vây chính là đỉnh cao của thể thao trí tuệ. Nó không chỉ đề cao chiến lược, mà còn kết hợp tinh thần tự do, bình đẳng, tư duy biện chứng và khả năng nhìn nhận tổng thể. Chính vì vậy, cờ vây có thể xem là đại diện xuất sắc của nền văn hóa phương Đông trong thế giới thể thao.
Cờ vây và ba trụ cột của văn hóa Trung Hoa
Cờ vây không chỉ là một trò chơi, mà còn thể hiện sâu sắc ba đặc điểm quan trọng của văn hóa Trung Hoa: Lễ nghĩa, quân tử, và trung dung.
- Lễ nghĩa: Trước mỗi ván đấu, hai kỳ thủ cúi chào nhau, thể hiện sự tôn trọng. Khi kết thúc ván, dù thắng hay thua, họ đều ngồi lại phân tích nước đi, cùng rút ra bài học. Những nghi thức này thấm đượm tinh thần tôn trọng đối thủ và đề cao đạo lý. Như cố Nguyên soái Trần Nghị từng viết:
“Ngồi đối diện trên bàn cờ, điềm tĩnh bàn binh pháp.”
Cờ vây không chỉ là một cuộc đấu trí mà còn là một cách rèn luyện phẩm hạnh. - Quân tử: Trong cờ vây có một câu nói nổi tiếng: “Những người chơi cờ vây không bao giờ là kẻ xấu.” Bởi lẽ, kỳ thủ phải hiểu rõ giới hạn giữa điều có thể làm và điều không thể làm. Họ chiến thắng bằng trí tuệ, không phải bằng mưu mẹo hèn hạ. Khi thua, họ chấp nhận thất bại một cách quang minh chính đại, không tranh cãi hay đổ lỗi.
- Trung dung: Trong cờ vây, không có câu trả lời tuyệt đối đúng hay sai. Một nước đi có thể mạnh ở thời điểm này nhưng lại yếu ở thời điểm khác. Kỳ thủ giỏi không phải là người chỉ biết tấn công hay chỉ biết phòng thủ, mà là người biết điều chỉnh chiến thuật linh hoạt theo hoàn cảnh. Đây chính là tư tưởng trung dung mà các bậc hiền triết Trung Hoa luôn nhấn mạnh.
Văn hóa Trung Quốc có bề dày hàng nghìn năm, trong đó có những tinh hoa cần gìn giữ, nhưng cũng có những yếu tố lỗi thời cần sàng lọc. Cờ vây cũng vậy – nó mang theo cả những giá trị sâu sắc lẫn những hạn chế của quá khứ. Cờ vây không chỉ là một trò chơi, mà còn là một biểu tượng của trí tuệ và văn hóa Trung Hoa. Chính vì thế, gọi nó là “Quốc Nghệ” (nghệ thuật quốc gia) của đất nước này có lẽ sẽ hợp lý hơn.
Cờ vây, từ một trò chơi cổ xưa, đã vươn mình trở thành một biểu tượng của trí tuệ, văn hóa và triết lý nhân sinh. Nó không chỉ là niềm tự hào của Trung Quốc mà còn là một di sản tinh thần có giá trị toàn cầu.